آیا تا به حال احساس تبعیض در محیط کاری را تجربه کرده‌اید یا اصطلاحاً میان کارمندان خود فرق گذاشته‌اید؟ با اطمینان می‌توان گفت کمتر کسی است که تجربه احساس بی عدالتی و پارتی بازی در محیط کار را نداشته باشد. کارکنان تازه وارد می‌توانند این احساس را نسبت به کارکنان قدیمی‌تر پیدا کنند، یا یکی از موارد رایج وجود نسبت فامیلی میان کارمندان و مدیران است. در این مقاله می‌خواهیم مروری بر این مساله در سازمان‌ها و اثرات جانبی آن که در محیط‌های کار بسیار شایع هستند داشته باشیم.
پروفایل بی عدالتی در محیط کار
تبعیض‌هایی که در جامعه وجود دارند، در محیط کار خود را به شکل پررنگ‌تری نشان می‌دهند. چرا که وجود احساس رقابت در محیط‌های کاری ناگزیر است و همین قضیه در مواقعی که تضاد منافعی میان کارکنان وجود داشته باشد، به تبعیض‌ها دامن می‌زند. در چنین شرایطی افراد در موارد مختلف در دو دسته اکثریت و اقلیت تقسیم‌بندی می‌شوند؛ البته که اکثریت درصد بالایی از منافع را برای خود می‌خواهند.
برای مثال فرض کنید در یک سازمان تعداد آقایان بیشتر از خانم‌هاست یا تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاه دولتی چندین برابر فارغ التحصیلان دانشگاه‌های غیردولتی است. تبعیض‌های نژادی که در جامعه رایج هستند، در محیط‌های کاری نابالغ می‌توانند برای دسته‌‌ای که در اقلیت تعدادی هستند بسیار مشکل‌ساز باشند. به این صورت که ممکن است در تصمیم‌گیری‌ها دخالت داده نشوند یا در تقسیم کار، بدون توجه به مهارت‌ها و تخصص هایی که دارند، کارهای نامناسبی به ایشان واگذار شود و مشاغل بهتر در میان گروه اکثریت توزیع شود. در اینجا برخی از تبعیض‌هایی که ممکن است در اجتماعات مختلف با آنها روبرو شویم را لیست کرده‌ایم: تبعیض نژادی، تبعیض جنسیتی، تبعیض دینی و تبعیض سنی.
اما از طرفی مواردی هم وجود دارند که می‌توانند منجر به ارجحیت اقلیت نسبت به اکثریت شود. برای مثال توجه خاص مدیریت به یک قشر یا یک فرد خاص که لغت “پارتی بازی در محیط کار” برای این موارد بسیار شناخته شده است.
نادیده گرفته شدن در محیط کار
علم روانشناسی معتقد است که نادیده گرفته شدن نسبت به تحقیر و توهین شنیدن اثر مخرب‌تری روی روان ما دارد. نویسنده‌‌ای به نام آن مکین در یکی از نوشته‌های خود می‌گوید: وقتی در محیط کار احساس می‌کنید هیچ کس صدای شما را نمی‌شنود و قدرتان را نمی‌داند، به مرور احساس می‌کنید که به آنجا تعلق ندارید.
وقتی کارمند خود را با نشنیدن نظرات او در جلسات، نادیده می‌گیرید او ابتدا به خود شک می‌کند و اگر نتواند خود را از این مخمصه روانی نجات دهد به مرور عزت نفس خود را از دست خواهد داد. خشم، استرس، افسردگی و… که هر یک برای تضعیف عملکرد یک کارمند کافیست نیز از تبعات احساس امنیت روانی نداشتن در محیط کاری است.
وجود تبعیض در محیط کار چگونه باعث استرس می‌شود؟
عوامل زیادی در محیط کار می‌توانند باعث به وجود آمدن استرس در کارمندان شوند. عواملی مثل:
- وجود سیاست‌ها و خط مشی‌های نسنجیده
- نبود فرهنگ همکاری و همدلی میان کارمندان
- وجود کنترل‌گری‌های بی مورد و بی اعتمادی نسبت به کارمندان
- قوانین خشک و غیرقابل انعطاف
- جابجایی‌های بی دلیل یا بدون توضیح دادن برای نیروها
- شرایط فیزیکی نامناسب محیط کار
- زیاد بودن حجم کار
- شرح شغل غیرواقع‌بینانه و پیچیده بودن وظایف و…
اما در این میان هیچ یک به اندازه احساس تبعیض نمی‌تواند باعث ایجاد استرس هنگام مواجهه با محیط کاری که شامل فضای کار، مدیران، همکاران و وظایف هستند بشوند. چرا که فرد در چنین شرایطی احساس می‌کند حتی اگر تمام تلاش خود را هم بکند همیشه کسی هست که نظر او نگاه مدیریت را نسبت او تغییر خواهد داد. وجود فرآیند ناعادلانه و ارزش‌گذاری اشتباه کارمندان، آنها را در شرایط روانی وخیمی قرار می‌دهد که این فشار به مرور به یک الگوی روانی برای دیگر کارمندان تبدیل می‌شود. به عبارت دیگر هر کارمندی در چنین موقعیتی به وجود آمدن مشکلاتی از این دست را در ذهنش پیش‌بینی می‌کند که همین مسئله استرس و اضطراب بسیاری ایجاد خواهد کرد.
اثرات تبعیض بین کارمندان
مطالعاتی که با هدف شناسایی اثرات پارتی بازی در محیط کار انجام گرفته‌اند، نشان می‌دهند که این مساله تمایل به ترک شغل در میان کارمندان را افزایش خواهد داد چرا که رضایت از شغل و به تبع آن عملکرد شغلی را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. در حقیقت احساس وجود تبعیض در میان کارکنان، روی اثربخشی و بهره‌وری کلی سازمان اثر منفی دارد.
مدیران باید متوجه باشند که با این کار در واقع سرمایه‌های انسانی خود را در مقابل یکدیگر قرار می‌دهند. این کار قطعا منجر به از دست رفتن سرمایه‌های سازمان و خسارات جبران‌ناپذیر می‌شود چرا که این‌ها کارمندانی هستند که می‌توانند با انگیزه، تلاش و خلاقیت خود، از سرمایه‌های سازمان در راستای اهداف شرکت استفاده کنند. یک مدیر موفق باید به فکر فراهم کردن شرایط همکاری موثر میان کارمندان خود باشد.
تبعیض بین کارکنان سازمان
واقعیت این است که اگر کارمندان ما احساس کنند نسبت به آورده‌‌ای که برای سازمان داشتهاند، دریافتی مناسبی ندارند تنها احساس نارضایتی خواهند داشت. اما اگر در مقام قیاس بربیایند و ببینند نسبت به نیروی دیگری که آورده کمتری داشته اما چون مدیر به چشم دیگری به او توجه می‌کند یا برتری‌‌ای خارج از ساختار ارزش‌گذاری درست سازمانی برای او قائل است، نیز کمتر دریافت می‌کند، احساس سرخوردگی و بی میلی به شغل خود پیدا خواهد کرد. با توجه به عواقب مخربی که این برخورد برای سازمان دارد، بهتر است مدیران برای کنترل خود هم که شده:
- ساختارهای جذب و استخدام و ترفیع شغلی مشخصی برای سازمان خود تعریف کنند.
- شرح وظایف و عایدی مشخصی برای هر پست داشته باشند.
- مدیران و رهبران سازمان را در خصوص انجام ندادن فعالیت‌هایی که باعث ایجاد احساس تبعیض و پارتی بازی در محیط کار می‌شود، آموزش دهند.
تحقیق درباره وجود تبعیض در محیط کار
بررسی‌ها نشان می‌دهند که برخی از مدیران از مساله تحقیر و تبعیض برای بیشتر کردن انگیزه کارکنان استفاده می‌کنند! شاید تعجب کنید ولی این روشی است که واقعا انتخاب برخی از مدیران برای به حرکت واداشتن منابع انسانی است. شاید به خاطر بیاورید که بعضاً در مدرسه نیز معلمتان از این شیوه برای به وجود آوردن احساس رقابت در میان دانش آموزان به منظور بیشتر کردن تلاششان استفاده کرده است. باید در نظر بگیریم که این روش در کوتاه مدت شاید شما را به نتیجه دلخواه برساند اما پس از مدتی باعث دلزدگی، سرخوردگی و حتی به وجود آمدن احساس تنفر نسبت به خود و شغل در کارمندان خواهد شد. در واقع اگر بخواهیم با یک مثال موضوع را شفاف کنیم این روش مثل استفاده از کافئین یا مواد مخدر ممکن است در کوتاه مدت حال سازمان را به سمتی که مد نظر مدیریت است نزدیک کند اما در بلند اثرات جانبی مخرب خود را نشان خواهد داد.
تبعیض در ادارات
درست است که امروزه سازمان‌ها از جنبه‌های مختلفی مخصوصا جنبه فرهنگ سازمانی نسبت به 50 سال پیش توسعه و پیشرفت چشمگیری داشتهاند اما هنوز هم در بسیاری مسائل که بیشتر جنبه انسان‌شناسانه و روان‌شناسانه دارند، جای کار دارند. مقوله تبعیض در ادارات نیز یکی از همین موارد است. برای بسیاری از ما هم پیش آمده که وقتی یکی از آشنایانمان در سازمان خوبی مشغول به کار بوده است، انتظار داشته باشیم به هر نحوی که شده برای ما نیز در آنجا شغلی پیدا کند. یا اگر در سازمانی که مشغول به کار هستیم یکی از آشناهای ما در رده‌های مدیریتی بالا بوده انتظار داشتیم که در خصوص حقوق، مرخصی، ارتقاء شغلی و … تفاوتی بین ما و دیگر کارمندان سازمان قائل شود.
تبعیض بین کارمندان دولت
پارتی بازی در محیط کار و تبعیض در میان کارمندان دولت بیشتر با عنوان تبعیض در مبالغ دریافتی کارمندان یک وزارتخانه یا تفاوت در مبالغی که برای کارمندان وزارتخانه‌های متفاوت تعیین می‌شود، مطرح است.
در ایران که با یک تورم افسار گسیخته مواجه هستیم، معمولا اعتراض کارمندان دولت به این موضوع است که علاوه بر اینکه حقوقشان بعضاً نصف میزان مشخص شده رقم خط فقر است، افزایش حقوق سالیانه شان نیز تورم سال گذشته را پوشش می‌دهد نه تورمی که قرار است در سال جدید با آن مواجه شوند. هم‌چنین از آنجا که افزایش حقوق براساس درصدی از حقوق صورت می‌گیرد بنابراین کارمندانی که حقوق بیشتری می‌گرفته‌‌اند پردرآمدتر می‌شوند که همین مساله به مرور شکاف طبقاتی موجود در جامعه را عمیق‌تر می‌کند.
اهمیت پیشگیری از پارتی بازی و تبعیض در سازمان‌های دولتی زمانی مشخص می‌شود که اگر کارمندان این سازمان‌ها نتوانند از پس مخارج زندگی خود بربیایند دستشان برای گرفتن رشوه و فساد اداری بسیار باز است. چنین مسائلی می‌توانند سلامت هر سازمانی را به مرور و به‌آرامی از بین ببرند. ضمن اینکه وقتی مردم اعتماد خود را به ارگان‌های دولتی از دست بدهند، تبعات اجتماعی آن جبران‌ناپذیر خواهد بود.
