برخی جامعه‌شناسان، قرن بیستم را قرن زنان نامیده‌اند. چرا که موقعیت زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دگرگونی‌های چشمگیری داشته است. در دهه‌های اخیر تعداد زنان دانش آموخته افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است. ارتقای آگاهی و سطح تحصیلات زنان سبب افزایش تقاضا برای ورود به بازار کار شده است. با توجه به ورود بی سابقه بانوان به عرصه‌های کاری، موضوع حقوق قانون کار زنان، برای این قشر که نیمی از جمعیت هر کشوری را شامل می‌شوند؛ و مدنظرداشتن کرامت انسانی زنان در اجتماعات کاری تبدیل به یکی از دغدغه‌های اساسی نظام‌های اقتصادی و اجتماعی شده است.
قانون کار ایران در مورد تبعیض های ممکن چه نظری دارد؟
بر طبق ماده 38 قانون کار
برای انجام کار مساوی و در شرایط مساوی در یک کارگاه باید مزد زن و مرد به طور مساوی پرداخت شود و تبعیض در تعیین میزان مزد بر اساس سن، جنس، نژاد و قومیت و اعتقادات سیاسی و مذهبی ممنوع است.
همان طور که ذیل ماده 38 قانون کار بیان شد، در قوانین ایران نه تنها مزایای کمتر از مردان برای زنان قائل شدن در ازای کار مساوی ممنوع است؛ بلکه برای زنان کارگر مزایای خاصی از نظر کاری و تامین اجتماعی در نظر گرفته شده است. چرا که زنان به طور معمول قدرت جسمانی کمتری نسبت به مردان دارند و همچنین اغلب روزهایی مانند بارداری، وضع حمل و شیر دهی را پشت سر خواهند گذاشت. لذا زنان کارگری که تحت این شرایط مشغول کار باشند به حمایت و پشتیبانی از سوی قانون‌گذار نیاز دارند.
در نظر گرفتن شرایط خاص برای زنان در قانون کار چه لزومی دارد؟
زنان افزون بر تعهدی که به حرفه خود دارند، وظیفه همسری و مادری را هم عهده‌دار هستند. طبیعی است که شرایط کار برای آن ها باید طوری باشد که بتوانند در کنار پرداختن به کار بیرون از خانه، از عهده این دو مسئولیت نیز بربیایند. با این اوصاف اگر خوب دقت کنیم تایید خواهیم کرد که این نگاه تنها تأمین‌کننده حقوق بانوان نیست، بلکه ضامن امنیت و سلامت جامعه است. اما متاسفانه هنوز هم بسیارند کارفرمایانی که زنان درگیر با مشکلات مالی و بیکاری را منوط به دریافت حقوق کمتر از مردان و حداقل حقوق قانون کار به کار می‌گیرند.
حقوق بانوان در قانون کار ایران تحت چه عناوینی در نظر گرفته می‌شود؟
1. حقوق قانون کار زنان و حمایت در ایام بارداری
برای نمونه در مواردی که به تشخیص پزشک سازمان تامین اجتماعی نوع کار برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص داده شود، کارفرما تا پایان دوره بارداری وی، بدون کسر حق‌السعی، کار مناسب‌تر و سبک‌تری به او ارجاع می‌کند.
2. بازنشستگی زودهنگام بانوان در قانون وزارت کار
حداقل سن بازنشستگی بانوان، پنج سال کمتر از آقایان است؛ خانم‌ها در 55 سالگی و با داشتن حداقل 10 سال سابقه کار، می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند. در ادامه مقاله به تفصیل در مورد انواع تبصره‌های بازنشستگی بانوان و حسابداری حقوق و دستمزد صحبت می‌کنیم.
- سن بازنشستگی زنان، بر اساس بند 1 ماده 76 قانون تامین اجتماعی، 55 سال است که در این حالت فرد بیمه شده با داشتن حداقل 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه می‌تواند بازنشسته شود. در صورتی که مستمری استحقاقی فرد بر اساس این بند کمتر از حداقل حقوق سال مربوط باشد تا حداقل حقوق ارتقا خواهد یافت.
- همچنین بانوانی که دارای ده سال سابقه و 55 سال سن هستند بدون رعایت ماده 111 قانون تامین اجتماعی (پرداخت حداقل حقوق) و متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه می‌توانند بازنشسته شوند. به موجب همین اصلاحات، چنانچه بیمه‌شده متقاضی کمتر از 10 سال سابقه داشته باشد با پرداخت یکجای حق بیمه سنوات کسری تا ده سال می‌تواند از مزایای این قانون بهره‌مند شود.
- بانوانی که 30 سال تمام کار کرده و حق بیمه مربوطه را به سازمان پرداخت کرده باشند، در صورتی که سن آنان به 45 سال تمام برسد، می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند. مستمری این گونه از بیمه‌شدگان بر اساس 30 سال سابقه محاسبه و پرداخت خواهد شد.
- کارفرما می‌تواند بازنشستگی بیمه‌شدگانی را که حداقل پنج سال پس از رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در قانون تامین اجتماعی به کار خود ادامه داده‌اند از سازمان تامین اجتماعی تقاضا کند. براین اساس کارفرما می‌تواند بازنشستگی بیمه‌شده زن را با 60 سال سن از سازمان تامین اجتماعی درخواست کند (به شرط داشتن سابقه مورد نظر).
- بانوانی که دارای 35 سال سابقه پرداخت حق بیمه باشند بدون شرط سنی می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند.
- زنان کارگر با داشتن 20 سال سابقه کار و 42 سال سن به شرط پرداخت حق بیمه با 20 روز حقوق می‌توانند بازنشسته شوند. در خصوص این گروه از بیمه‌شدگان در صورتی که مستمری استحقاقی از حداقل حقوق سال مربوط کمتر باشد، تا حداقل حقوق افزایش می‌یابد.
- خانم‌های مشمول قانون کار با حداقل 42 سال سن و 20 سال سابقه با 20 روز حقوق می‌توانند بازنشسته شوند. بنابراین چنانچه فردی مشمول قانون کار است می‌تواند با 50 سال سن و 25 سال سابقه با 25 روز حقوق بازنشسته شود.
3. عدم فعالیت در مشاغل خطرناک
طبق قانون، حمل بار بیش از حد سنگین، چه با دست و چه با چرخ دستی، توسط خانم‌های کارگر ممنوع است و اگر بانوی کارگری، متولی حمل بار سنگین، البته در حد توانش باشد، کارفرما مکلف است امکان معاینه پزشکی وی را در دوره‌های زمانی معین و مشخص، فراهم کند تا آسیبی به بدن او وارد نشود.
حداکثر میزان حمل بار برای زنان ۲۰ کیلو است و حمل و جابجایی بار برای زنان در طول بارداری و همچنین ده هفته پس از زایمان ممنوع است. (ماده ۷۵ قانون کار)
4. رعایت حقوق مادری
طبق ماده 78 قانون کار که در زیر می‌خوانید:
در کارگاه‌هایی که دارای کارگر زن هستند کارفرما مکلف است به مادران شیرده تا پایان دو سالگی کودک، پس از هر سه ساعت، نیم ساعت فرصت شیر دادن بدهد. این فرصت جزو ساعات کار آنان محسوب می‌شود و همچنین کارفرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان و با در نظر گرفتن گروه سنی آن‌ها، مراکز مربوط به نگهداری کودکان (از قبیل شیرخوارگاه، مهد کودک و …) را ایجاد نماید.
دوره زایمان جزء ایام تعلیق از کار محسوب شده و پس از مرخصی کارگر زن به کار سابق خود باز می‌گردد.
5. حمایت از فرزندان خردسال بانوان
طبق ماده 69 قانون تأمین اجتماعی، «در صورتی که بیمه شده زن یا همسر بیمه شده مرد به بیماری‌هایی مبتلا شود که شیردادن برای طفل او زیان آور باشد یا پس از زایمان فوت شود، شیر مورد نیاز تا 18ماهگی تحویل خواهد شد.»
6. ممنوعیت زنان از انجام کار در شب طبق حقوق قانون کار زنان
ممنوعیت زنان از انجام کار در شب براساس قوانین بین‌المللی
کار در شب با توجه به شرایط ویژه زنان از لحاظ اخلاقی، مصالح خانوادگی و اجتماعی دارای محدودیت‌هایی است. در این خصوص مقررات بین‌المللی ویژه‌ای وضع شده که در مشاغل خاصی برای زنان ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی تعیین کرده‌اند.
مثلاً مطابق مقررات بین‌المللی، زنان از کارکردن در کارگاه‌های صنعتی، خصوصی یا عمومی حداقل در ساعت ۱۰ شب تا ۵ صبح ممنوعیت دارند. اما در کارهای خدماتی و بهداشتی ممنوعیتی برای کار در شب ندارند. این ساعات ممنوع شده، در مقررات کشورهای مختلف متفاوت است.
ممنوعیت کار در شب برای زنان در قوانین ایران
در قانون کار سال 1337 کار شب برای زنان ممنوع شده بود، ولی در قانون سال 69 این مورد مسکوت گذاشته شده است، و به نظر می‌رسد ممنوعیتی در این خصوص وجود نداشته باشد. همانطور که گفته شد در مقررات بین‌المللی نیز کار در شب برای زنان به استثنای خدمات بهداشتی و رفاه عمومی ممنوع اعلام شده است.
