تامین اجتماعی (Social Security) یک برنامه حمایت اجتماعی است. در قانون و توافق‌نامه‌ها الزامات زیادی وجود دارند که ضمانت اجرایی این برنامه را به عهده دارند. تامین مالی اعضای جامعه در سنین کهنسالی، بازنشستگی و هنگام بروز مشکلات جسمی پیش‌بینی نشده مثل معلولیت و از کار افتادگی هدف این سازمان است. در این مقاله سعی کرده‌ایم شما را با قوانین تامین اجتماعی آشنا کنیم.
تامین اجتماعی در ایران
همزمان با احداث راه آهن، اولین قوانین در خصوص کار و حمایت از کارگران شکل گرفت. در سال 1301 با تصویب قانون استخدام کشوری مفهوم بازنشستگی برای نخستین بار در کشور ما بیان شد. با تصویب اولین قانون کار اجمالی و ایجاد صندوق بهداشت و تعاون، کارفرمایان مکلف به رعایت قوانین بیمه کارگران شدند. این قوانین در گذر زمان مورد استقبال قرار گرفت و به سمت تکامل حرکت کرد. در سال 1331 اعلامیه تاسیس سازمان بیمه تامین اجتماعی صادر شده و سرانجام در سال 1358 سازمان تامین اجتماعی به شکل امروزی خود آغاز به کار کرد.
وظیفه اصلی سازمان تامین اجتماعی به عنوان یک سازمان بیمه‌گر، تحت پوشش گرفتن کارگران و حقوق بگیران است. این سازمان جمعیتی بیش از 40 میلیون نفر را تحت پوشش قرار داده و منابع مالی آن از حق بیمه‌های دریافتی تامین می‌شود.
نحوه پرداخت حق بیمه طبق قوانین تامین اجتماعی
در حال حاضر پرداخت ۲۶ درصد از حقوق کارمندان به عنوان حق بیمه در قانون تصویب شده است. ۲۳ درصد از این حق بیمه توسط کارفرما و ۳ درصد آن توسط کارمندان پرداخت می‌شود. در مقابل پرداخت این مبلغ شرکت بیمه مکلف می‌شود پس از بازنشستگی فرد، تا پایان عمر حقوق ماهانه به او پرداخت کرده و در صورت بیکاری و از کار افتادگی به مدت مشخص کمک هزینه به آن‌ها تعلق می‌گیرد. بیمه بیکاری خود قوانین خاصی دارد که هر نیروی شاغلی موظف به اطلاع از آن است.
انواع بیمه در قوانین تامین اجتماعی
مشمولین بیمه تامین اجتماعی به دو دسته ذیل تقسیم می‌شوند:
- بیمه اجباری: تمام کسانی که تحت شمول و مخاطب قانون کار قرار می‌گیرند یعنی کارگران و کارفرمایان در این دسته جای می‌گیرند. این بیمه برای کارمندان و شاغلین شرکت‌ها یک امر ضروری است. بیمه‌های اجباری تامین اجتماعی شامل بیکاری، حوادث، بازنشستگی، تصادفات و خدمات درمانی است. همه افراد شاغل و حقوق‌بگیر باید بر طبق قانون هر ماه بخشی از درآمد خود را به بیمه پرداخت کنند. این مبلغ را “حق بیمه” می‌گویند. پرداخت حق بیمه اجباری است و میزان آن هر ساله توسط وزارت کار تعیین می‌شود.
- بیمه خویش فرما یا غیر اجباری: کسانی که تحت بیمه اجباری قرار نمی‌گیرند و به هر علتی کارفرما ندارند می‌توانند خود را بیمه اختیاری یا خویش‌فرما کنند. به غیر از آن اگر در گذشته کارفرما داشته و بیمه اجباری داشتید اما به هر علتی قطع همکاری کرده‌اید می‌توانید از طریق بیمه خویش فرما و به صورت پرداخت منظم حق بیمه، همچنان تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار بگیرید.
- بیمه بیکاری: مشمولان بیمه تامین اجتماعی که سابقه پرداخت حداقل شش ماه حق بیمه را داشته و بدون میل و اراده خود بیکار شده باشند، می‌توانند بیمه بیکاری دریافت کنند. برای دریافت بیمه بیکاری باید حداقل ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری این موضوع را به واحد کار و امور اجتماعی اطلاع دهند و در سامانه جامع روابط کار یا سامانه ثبت درخواست بیمه بیکاری ثبت نام کنند.
بخشنامه 1400 سازمان تامین اجتماعی برای حقوق بازنشستگان
مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی با صدور بخشنامه‌ای به واحدهای اجرایی این سازمان در سراسر کشور نحوه اجرای افزایش حقوق بازنشستگان در سال 1400 را ابلاغ کرد.
به گزارش اداره کل روابط عمومی سازمان تأمین اجتماعی، این بخشنامه در اجرای مواد (96) و (111) قانون تامیناجتماعی و با عنایت به تصمیمات متخذه در شورایعالی‌‌کار و تصویب‌نامه ﻫیات وزیران صادر شده است.
براساس بخشنامه صادر شده از ابتدای سال جاری تمامی مستمری‌های بازنشستگی، ازکارافتادگی و بازماندگان مشمول قانون تامیناجتماعی که تا پایان سال 1399 برقرار شده است، به ترتیب برای دریافت‌کنندگان تا حداقل مستمری، به میزان 39درصد و برای سایر سطوح بالاتر از حداقل مستمری به میزان 26درصد به علاوه مبلغ ثابت 248 هزار و 355 تومان افزایش می‌یابد.
بر اساس مصوبات شورای عالی کار، حداقل میزان مستمری بازنشستگی، از کارافتادگی کلی و بازماندگان ماهیانه مبلغ 2 میلیون و 655 هزار و 495 تومان تعیین می‌شود. مجموع آیتم‌های مبلغ مستمری سال 1399، مبلغ متناسب‌سازی، ضریب ترغیب و تفاوت تطبیق ناشی از اجرای متناسب سازی مرحله اول حقوق مستمری‌بگیران، مبنای اعمال افزایش مستمری ماده 96 قانون در سال جاری خواهد بود.
تعریف بازنشستگی در قانون تامین اجتماعی
بر اساس ماده 2 قانون تامین اجتماعی، بازنشستگی یعنی عدم اشتغال بیمه شده به کار به دلیل رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در همین قانون، به عبارت دیگر وقتی فرد بیمه شده به سنی که قانونگذار در قانون تامین اجتماعی مشخص کرده است برسد، می‌تواند از کار دست بکشد و پس از آن از مستمری که توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود استفاده کند.
نحوه محاسبه مستمری بازنشستگی
طبق ماده 77 قانون تامین اجتماعی، مستمری بازنشستگی عبارت است از یک سی ام متوسط دستمزد بیمه شده، ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه به شرط این که از ( 30/35 ) سی و پنج / سی ام متوسط دستمزد تجاوز ننماید.
این ماده بیان می‌کند که مستمری دریافتی هر ماه فرد بازنشسته عبارت است از: متوسط دستمزد بیمه شده ضرب در تعداد سال‌هایی که حق بیمه پرداخت کرده است – که حداکثر 35 سال مورد قبول است -، تقسیم بر 30 که فرمول آن به این شکل است:
مستمری بازنشستگی = 30/ سنوات پرداخت حق بیمه (حداکثر 35 سال ) × متوسط دستمزد
- متوسط دستمزد جمع مزد یا حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه تقسیم بر بیست و چهار و اگر در خلال آن بیمه شده مدتی به هر علت کارکرد نداشته باشد کسر مدت از ماه‌های قبل از 24 ماه تأمین می‌شود.
- اگر حقوق دو سال آخر نرخ رشد غیر طبیعی باشد، پنج سال آخر در نظر گرفته می‌شود.
شرایط بازنشستگی براساس ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی
- بر اساس مقررات ماده ۷۶ سابقه لازم ۲۰ سال سن آقایان ۶۰ سال و سن خانم‌ها ۵۵ سال
- بر اساس تبصره ۱ ماده ۷۶ سابقه لازم ۳۰ سال سن آقایان ۵۰ سال و سن خانم‌ها ۴۵ سال
- بر اساس تبصره ۳ ماده ۷۶ سابقه لازم ۳۵ سال بدون شرط سنی
- بر اساس تبصره ۴ ماده ۷۶ سابقه لازم ۲۰ سال سن ۴۲ سال فقط برای خانم‌ها و به شرط شمول قانون کار
- بر اساس ماده ۷۸ سابقه لازم ۲۰ سال سن آقایان ۶۵ سال و سن خانم‌ها ۶۰ سال، در صورت درخواست توسط کارفرما
- بر اساس قانون تعیین تکلیف تامین اجتماعی، بیمه‌شدگان با داشتن حداقل ۱۰ سال سابقه و دارا بودن ۶۰ سال سن برای آقایان و ۵۵ سال سن برای بانوان، در صورت ارائه درخواست می‌توانند بازنشسته شوند.
- همچنین اگر سابقه آنان از ۱۰ سال کمتر باشد می‌توانند با پرداخت مابه‌التفاوت حق بیمه اعم از حق کارگر و کارفرما و تا رسیدن به سابقه ۱۰ سال، از مستمری بازنشستگی بهره‌مند شوند.
شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور
طبق قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور، افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور (مخل سلامتی) اشتغال داشته‌اند و در هر مور حق بیمه مذکور را به سازمان پرداخته باشند، بدون شرط سنی می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند.
همچنین چنانچه کمیسیون‌های پزشکی موضوع ماده ۹۱ قانون تامین اجتماعی قبل از رسیدن بیمه شده شاغل در کارهای سخت و زیان آور به سابقه مقرر (۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب برای کارهای سخت و زیان آور) فرسایش جسمی و روحی وی را ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان آور تشخیص دهند، فرد بیمه شده می‌تواند درخواست بازنشستگی کند. بر این اساس هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور ۱.۵ سال محاسبه خواهد شد.
پرداخت مستمری بیمه شدگان از چه زمانی آغاز می شود؟
تاریخ محاسبه و پرداخت مستمری از زمانی است که سازمان ترک کار بیمه شده را به کارفرما اعلام می‌کند. در مورد کسانی که کارفرما ندارند و موضوع ترک کار آنان منتفی است، مثل بیمه شدگان اختیاری یا مشاغل آزاد، پرداخت مستمری از زمانی است که بازنشستگی مورد تایید شعبه قرار بگیرد و به بیمه شده ابلاغ شود.
قوانین تامین اجتماعی برای مرخصی زایمان
- براساس قانون تنظیم جمعیت خانواده که در بیست خرداد نود و دو در مجلس تصویب شد، مرخصی زایمان برای زنان بارداز شاغل از ۶ ماه به ۹ ماه افزایش پیدا کرده است.
- میزان مرخصی زایمان به عنوان بخشی از سابقه‌ی کار فرد محسوب می‌شود. استفاده از این مرخصی، بقیه مرخصی‌ها را مختل نمی‌کند.
- این مرخصی از روز تولد نوزاد آغاز خواهد شد. بنابراین، تا روز قبل از تولد نمی‌توان از مرخصی زایمان استفاده کرد. اما از آن جا که خانم‌ها در ماه های آخر بارداری شرایط مطلوبی ندارند، باید از مرخصی استعلاجی استفاده کنند. این مرخصی با گواهی پزشک امکان‌پذیر است و به طور معمول بدون حقوق است.
قوانین تامین اجتماعی برای مادران در دوران شیردهی
- آن دسته از مادرانی که به کودک خود شیر می‌دهند، می‌توانند روزانه از یک ساعت مرخصی برای شیر دادن فرزندان خود استفاده کنند.
- مادرانی که نوزادانشان را نزدیک به محل کارشان گذاشته‌اند -درصورتی‌که مجموع مرخصی استفاده‌شده بیش از یک ساعت نشود-می‌توانند این مرخصی یک ساعته را سه نوبت در روز استفاده کنند.
- مادران شیرده تا پایان دو سالگی کودک، پس از هر سه ساعت، نیم ساعت فرصت شیردهی دارند. این فرصت جزو ساعات کار آنان محسوب می‌شود.
- اگر زنان باردار یا تازه فارغ شده از این ویژگی استفاده نکنند، این ساعات مرخصی جمع نشده یا نمی‌توانند در صورت استفاده نکردن هزینه آن را دریافت کنند.
